[Tản văn] Sống Sao Cho Được Lòng Thiên Hạ?

[Quangnguyen]

Mới đây, tôi, một kẻ khờ dại với tấm lòng trong sáng và ý chí muốn đóng góp, đã có một trải nghiệm "để đời" trong một cộng đồng mà tôi đã gắn bó gần hai năm trời. Với tất cả sự chân thành, kinh nghiệm tích lũy và niềm tin mãnh liệt vào sự phát triển chung, tôi đã mạnh dạn đưa ra một vài nhận xét, một vài quan điểm cá nhân, với mong muốn cháy bỏng là giúp cộng đồng ấy đi lên, tốt đẹp hơn. Tôi đã cẩn thận, vô cùng cẩn thận, nhấn mạnh rằng: "Đây chỉ là ý kiến cá nhân, mọi người hoàn toàn có quyền không đồng tình, chúng ta có thể cùng thảo luận để tìm ra phương án tốt nhất."

Ấy vậy mà, hỡi ôi! Lời nói vừa dứt, bão tố nổi lên. Tôi được "phong tặng" những danh hiệu cao quý như "kiêu ngạo", "đòi giành quyền làm leader", "quá phận sự", thậm chí còn có người bóng gió rằng tôi đang "tìm cách thao túng" hay "muốn lật đổ". Chà, thật là một sự "ghi nhận" đáng kinh ngạc cho một tấm lòng thiện chí! Lúc đó, tôi chợt nhận ra, à thì ra, việc "cho đi" cũng cần phải có nghệ thuật, và nghệ thuật ấy, tôi e là mình chưa bao giờ được học, hoặc có lẽ, nó đã bị thất truyền từ lâu lắm rồi.

Và thế là, câu hỏi muôn thuở lại hiện về, ám ảnh tâm trí tôi, day dứt không ngừng: Sống sao cho được lòng thiên hạ?

Giả Định 1: Sống "hiền như bụt"​

Thử tưởng tượng, bạn chọn con đường "hiền lành", "nhân hậu" đến mức tuyệt đối. Bạn luôn mỉm cười, luôn gật đầu, luôn đồng ý với mọi ý kiến, dù trong lòng có bão tố hay không. Bạn nhường nhịn mọi quyền lợi, chấp nhận mọi sự chèn ép, để người khác "vui vẻ" mà "chiếm đoạt" phần của mình. Bạn trở thành một "cái bao cát" di động, một "tấm thảm chùi chân" cao cấp mà ai cũng có thể giẫm lên.

Người ta sẽ vỗ vai bạn, khen bạn "hiền như bụt", "dễ tính như đất", "lành như cục bột". Ôi chao, những lời khen ngọt ngào đến rợn người! Bạn sẽ là người đầu tiên được "ưu tiên" nhận những phần việc khó nhằn, những nhiệm vụ không ai muốn làm. Bạn sẽ là người cuối cùng được hưởng thành quả, nếu có. Quyền lợi của bạn bị tước đoạt, tiếng nói của bạn bị dập tắt, và bạn trở thành một "con rối" trong tay kẻ khác, chỉ biết gật gù và mỉm cười.

Đến khi bạn nhận ra và muốn vùng vẫy, muốn đòi lại chút công bằng, người ta sẽ ngạc nhiên đến tột độ: "Ủa, sao tự nhiên nó lại đòi hỏi thế? Bình thường nó có bao giờ ý kiến đâu! Chắc là bị ai xúi giục rồi!". À, thì ra, "hiền" là phải "hiền" mãi, "hiền" đến chết thì thôi. Một khi bạn chệch khỏi quỹ đạo "hiền lành" mà họ đã định sẵn, bạn sẽ bị gắn mác "giả tạo", "đổi tính đổi nết", "không còn là chính mình nữa". Bạn sẽ bị coi là kẻ "phản bội" lại hình tượng "hiền lành" mà họ đã tự tay xây dựng cho bạn. Thật là một cái giá đắt cho sự "hiền lành" tuyệt đối! Bạn không chỉ mất đi quyền lợi, mà còn mất đi cả quyền được... thay đổi.

Giả ĐỊnh 2: Sống thẳng​

Thôi được, nếu hiền lành không được, vậy ta hãy thử sống "thẳng thắn" xem sao. Bạn quyết định nói thật, nói thẳng, không vòng vo tam quốc, không úp mở nửa lời. Bạn thấy cái sai thì chỉ ra, thấy cái dở thì góp ý, với một niềm tin sắt đá rằng "sự thật mất lòng nhưng chân thành". Bạn nghĩ rằng, sự trung thực sẽ được đánh giá cao, sự minh bạch sẽ được tôn trọng, và những lời góp ý của bạn sẽ giúp mọi thứ tốt đẹp hơn.

Và rồi, bạn sẽ được "ban tặng" những mỹ từ như "kiêu ngạo", "ngông cuồng", "thiếu tế nhị", "không biết điều", "vô duyên", "chỉ trích người khác để thể hiện bản thân". Người ta sẽ bảo bạn "thẳng tính quá hóa ra vô duyên", "thẳng tính quá thành ra phá hoại", "thẳng tính quá làm mất đoàn kết nội bộ". Ý kiến của bạn, dù có là vàng ngọc, dù có là giải pháp tối ưu nhất, cũng sẽ bị bác bỏ không thương tiếc, chỉ vì cái "tội" dám nói ra sự thật một cách trần trụi, không bọc đường, không tô vẽ.

Bạn sẽ bị cô lập, bị xa lánh, bị xem như một "kẻ lập dị" không hòa nhập được với "thiên hạ". Họ sẽ thì thầm sau lưng bạn: "Cái thằng/con bé đó ghê gớm lắm, nó nói thẳng tuột à, ai mà chịu nổi! Nó chắc muốn làm leader đây mà!". Đúng vậy, "thiên hạ" đâu cần sự thật, họ cần sự êm đẹp, sự giả dối được bọc đường, sự đồng thuận ảo ảnh. Dám phá vỡ cái vỏ bọc ấy, bạn sẽ là kẻ thù của "hòa bình" và "ổn định", là "con sâu làm rầu nồi canh". Thật là một bài học đắt giá cho những ai trót mang trong mình cái "tật" thẳng thắn! Bạn sẽ cô đơn trên con đường tìm kiếm sự thật, trong khi những kẻ xu nịnh lại được tung hô.

Giả ĐỊnh 3: Sống Khéo Léo​

Vậy thì, nếu "hiền" không được, "thẳng" cũng chẳng xong, liệu có một con đường nào khác không? Một con đường mà bạn vừa "nhân từ" để xoa dịu lòng người, vừa "thẳng thắn" để giữ vững chính kiến? Nghe có vẻ lý tưởng, phải không? Một sự kết hợp hoàn hảo giữa lòng tốt và sự dũng cảm.

Bạn sẽ cố gắng góp ý một cách nhẹ nhàng, dùng lời lẽ uyển chuyển, đặt mình vào vị trí của người khác trước khi đưa ra bất kỳ nhận xét nào. Bạn sẽ gói gém sự thật cay đắng trong lớp đường ngọt ngào của sự quan tâm, của lòng trắc ẩn. Bạn nghĩ rằng, đây chính là nghệ thuật sống, là đỉnh cao của sự khéo léo, là cách để vừa giữ được chính kiến, vừa không làm mất lòng ai.

Nhưng hỡi ôi, "thiên hạ" lại có một con mắt tinh tường đến mức đáng sợ! Họ sẽ nhìn thấu qua lớp vỏ bọc "nhân từ" của bạn và phán xét: "Cái thằng/con bé này giả tạo quá! Vừa muốn làm người tốt, vừa muốn ra vẻ ta đây! Chắc là có mưu đồ gì đây! Nó đang diễn kịch đấy!". Hoặc tệ hơn, họ sẽ chỉ nhìn thấy cái "thẳng thắn" trong lời nói của bạn, và hoàn toàn bỏ qua cái "nhân từ" mà bạn đã dày công vun đắp. Họ sẽ nói: "Nó nói nhẹ nhàng vậy thôi chứ ý nó là mình ngu đó!", "Đừng có tin nó, nó nói vậy để mình không đề phòng thôi!".

Bạn sẽ bị gán mác "hai mặt", "lươn lẹo", "khôn lỏi", "thảo mai". Bạn sẽ không được lòng ai cả, bởi vì bạn đã cố gắng làm hài lòng tất cả. Bạn trở thành một kẻ lạc lõng, không thuộc về phe "hiền", cũng chẳng thuộc về phe "thẳng". Bạn là một "thể đột biến" trong mắt "thiên hạ", một kẻ không thể định nghĩa, và do đó, không thể chấp nhận. Bạn sẽ kiệt sức vì phải liên tục điều chỉnh bản thân, liên tục "diễn" để vừa lòng người này, vừa lòng người kia, và cuối cùng, bạn lại chẳng là ai cả. Thật là một bi kịch!

Giả Định 4: Sống "chỉ cho bản thân"​

Tuyệt vọng rồi, vậy thì thôi, bỏ hết đi! Ta hãy sống "cho bản thân" mình thôi. Bạn quyết định rút lui khỏi mọi cuộc tranh luận, mọi sự đóng góp, mọi trách nhiệm cộng đồng. Bạn chỉ lo cho cuộc sống của riêng mình, làm những gì mình thích, không quan tâm đến lời ra tiếng vào của ai. Bạn nghĩ rằng, đây là cách duy nhất để có được sự bình yên, để tránh xa mọi thị phi và sự phán xét.

Vâng, bình yên thì có đấy, nhưng nó lại đi kèm với một cái giá không hề rẻ. "Thiên hạ" sẽ nhanh chóng gắn cho bạn cái mác "ích kỷ", "vô tâm", "không có tinh thần cộng đồng", "chỉ biết bản thân mình", "sống không có lý tưởng", "không hòa đồng", "khó gần". Họ sẽ chỉ trích bạn vì không tham gia các hoạt động xã hội, không đóng góp cho tập thể, không quan tâm đến "đại cuộc". Họ sẽ nói: "Cái thằng/con bé đó sống khép kín quá, chẳng hòa đồng gì cả!", "Nó chỉ biết lo cho bản thân thôi, ai mà chơi được!", "Thật là vô trách nhiệm!".

Thậm chí, khi bạn thành công nhờ sự nỗ lực của bản thân, họ sẽ nói: "Nó thành công là nhờ may mắn thôi, chứ có đóng góp gì cho ai đâu! Toàn tự kỷ!". Còn khi bạn thất bại, họ sẽ hả hê: "Đấy, sống ích kỷ thì phải chịu thôi! Ai bảo không biết chia sẻ!". Ngay cả khi bạn chỉ muốn một góc yên tĩnh để đọc sách, để suy tư, họ cũng sẽ tìm cách "khai quật" bạn ra để "phán xét" vì cái tội "không chịu giao lưu". Bởi lẽ, trong mắt "thiên hạ", việc bạn không "tham gia cuộc chơi" đã là một tội lỗi rồi. Bạn không thể thắng, dù bạn có làm gì đi chăng nữa. Thật là một sự trớ trêu! Việc bạn chọn sống độc lập lại bị coi là một hành vi "phản xã hội".

Vòng luẩn quẩn​

Và rồi, tôi nhận ra, mình đang mắc kẹt trong một vòng luẩn quẩn không lối thoát, một cái bẫy không có lối ra.

Nếu tôi mở lòng ra để chia sẻ, để góp ý, để thể hiện sự quan tâm, để bày tỏ cảm xúc, thì bị bảo là "kiêu ngạo", "đòi giành quyền", "quá phận sự", "thể hiện", "khoe khoang". Người ta sẽ soi mói từng lời nói, từng cử chỉ, tìm ra những "hạt sạn" nhỏ nhất để phóng đại thành "tảng đá" khổng lồ. Họ sẽ nghi ngờ động cơ của bạn, cho rằng bạn đang có "ý đồ" gì đó. "Nó tử tế vậy chắc là có mưu đồ gì đây!", "Nó nói vậy chắc là muốn thể hiện đây mà!", "Nó yếu đuối vậy chắc muốn được thương hại đây mà!". Mọi sự chân thành đều có thể bị bóp méo thành sự giả tạo, mọi sự quan tâm đều có thể bị quy chụp thành sự toan tính. Bạn sẽ cảm thấy như mình đang trần truồng giữa một đám đông đang cầm kính lúp soi mói từng lỗ chân lông.

Còn nếu tôi quyết định đóng lòng lại, im lặng, không chia sẻ, không góp ý, không thể hiện cảm xúc, không bày tỏ quan điểm, thì sao?

À, thì người ta lại bảo tôi "lạnh lùng", "khép kín", "không hòa đồng", "không tin tưởng ai", "chảnh chọe", "kiêu căng", "khó gần", "bí ẩn một cách đáng ngờ". Họ sẽ nói: "Cái thằng/con bé đó khó gần quá!", "Nó chẳng bao giờ nói thật lòng cả đâu!", "Chắc nó khinh mình nên không thèm nói chuyện!". Ngay cả sự im lặng của bạn cũng trở thành một "lời buộc tội", một dấu hiệu của sự "không bình thường". Bạn không thể thắng, dù bạn có làm gì đi chăng nữa.

Thật sự, tôi cảm thấy nản lòng đến tột độ, một cảm giác bất lực đến tê liệt. Mở lòng ra cũng bị nói, đóng lòng lại cũng bị nói. Chia sẻ niềm vui thì bị ghen tị, chia sẻ nỗi buồn thì bị coi thường. Tôi thật sự không hiểu nổi cái vũ trụ này vận hành theo quy luật nào nữa! Có lẽ, quy luật duy nhất là: "Dù bạn làm gì, cũng sẽ có người không hài lòng".

*******

Vậy rốt cuộc, "Sống sao cho được lòng thiên hạ?"

Có lẽ, câu trả lời nằm ở chỗ... không có câu trả lời nào cả. Hoặc có chăng, câu trả lời chính là: "Không thể nào!".

"Thiên hạ" là một khái niệm trừu tượng, một tập hợp vô định hình của những cá nhân với hàng tỷ quan điểm, hàng tỷ định kiến, hàng tỷ mong muốn khác nhau. Việc cố gắng làm hài lòng tất cả họ cũng giống như việc cố gắng đổ đầy một cái giếng không đáy bằng một chiếc thìa nhỏ. Bạn sẽ chỉ kiệt sức, nản lòng, và cuối cùng là thất bại ê chề, trong khi cái giếng "lòng thiên hạ" vẫn cứ trơ trọi, trống rỗng như ban đầu.

Có lẽ, bài học lớn nhất mà tôi nhận được từ cái sự "kiêu ngạo", "đòi giành quyền" và "quá phận sự" của mình chính là: Hãy sống là chính mình, một cách chân thật nhất, tử tế nhất có thể. Hãy làm những gì bạn tin là đúng, là có ích, với một trái tim trong sáng và một cái đầu tỉnh táo. Và quan trọng hơn cả, hãy học cách chấp nhận rằng, dù bạn có làm gì đi chăng nữa, sẽ luôn có người không hài lòng. Sẽ luôn có người chỉ trích, sẽ luôn có người phán xét, sẽ luôn có người hiểu lầm. Đó là quy luật bất biến của cuộc đời, một quy luật khắc nghiệt nhưng cũng đầy giải thoát.

Và khi bạn đã chấp nhận được điều đó, bạn sẽ thấy nhẹ nhõm hơn rất nhiều. Bởi vì, cái gông "được lòng thiên hạ" sẽ không còn đè nặng lên vai bạn nữa. Bạn sẽ tự do hơn để sống, để yêu, để cống hiến, và để... mặc kệ những lời ong ve vãn bên tai. Bạn sẽ không còn phải chạy theo những tiêu chuẩn vô hình, không còn phải cố gắng nhào nặn bản thân thành một hình mẫu mà "thiên hạ" mong muốn.

Vậy nên, hỡi những người đang trăn trở, những kẻ đang nản lòng vì không thể làm hài lòng tất cả, hãy cứ sống đi! Sống sao cho bạn cảm thấy thoải mái nhất, sống sao cho bạn không hổ thẹn với lương tâm mình.

Còn "thiên hạ" ư? Cứ để họ nói đi. Bởi lẽ, họ cũng đang bận rộn với câu hỏi "Sống sao cho được lòng thiên hạ?" của chính họ mà thôi. Và biết đâu, họ cũng đang nản lòng giống như bạn vậy!