[Thơ] [Thơ Dịch] Cổ Thi: Bản Sắc Thi Ca

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Độc Tọa Kính Đình Sơn
Tác giả: Lý Bạch
***

獨坐敬亭山
眾鳥高飛盡，
孤雲獨去閒。
相看兩不厭，
只有敬亭山。

Độc toạ Kính Đình sơn

Chúng điểu cao phi tận,
Cô vân độc khứ nhàn.
Tương khan lưỡng bất yếm,
Chỉ hữu Kính Đình sơn.

Dịch nghĩa

Bầy chim bay đi hết,
Đám mây lẻ một mình lững lờ.
Nhìn nhau mãi không chán,
Chỉ có núi Kính Đình.

(Năm 753)

Bản dịch: Ngồi một mình ở núi Kính Đình

Chim đàn tung cánh chẳng hay tin
Mây trôi lơ lửng lẻ riêng mình
Chán chi nhìn ngắm lòng thanh tịnh
Duy chỉ cùng ta với Kính Đình.

Lạc Mỹ Xuyên Thu

​

 

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Thu Phong Từ
Tác giả: Lý Bạch
***

秋風詞
秋風清，
秋月明。
落葉聚還散，
寒鴉棲復驚。
相思相見知何日，
此時此夜難為情。

Thu phong từ

Thu phong thanh,
Thu nguyệt minh.
Lạc diệp tụ hoàn tán,
Hàn nha thê phục kinh.
Tương tư, tương kiến tri hà nhật?
Thử thì thử dạ nan vi tình...

Dịch nghĩa

Gió thu thanh,
Trăng thu sáng.
Lá rụng lúc tụ lúc tán,
Quạ lạnh đang đậu bỗng rùng mình.
Nhớ nhau không biết ngày nào gặp?
Lúc ấy đêm ấy chan chứa tình.

Bản dịch: Thu Phong Từ

Bản 1
Gió thu trong
Trăng thu sáng
Lá rụng hợp rồi tan
Quạ đậu chợt giật mình
Tương tư chẳng hay ngày gặp lại?
Lòng này đêm ấy chứa chan tình.

Bản 2
Gió trong thanh thoát một đêm thu
Trăng sáng tựa gương chẳng mây mù
Lá rơi thiết nghĩ tàn hay tụ?
Quạ lạnh giật mình thoáng âm u
Tương tư thử hỏi ngày gặp lại
Lòng này đêm ấy vẫn còn lưu...

Lạc Mỹ Xuyên Thu

***Lần đầu thử viết lại theo thi phong của tác giả. Bởi thật sự chẳng biết phóng tác thể loại ra thế nào, nhìn chung vẫn thích bản 2 hơn.​

 

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Bạch Đầu Ngâm
Tác giả: Lý Bạch
***

白頭吟
錦水東北流，
波蕩雙鴛鴦。
雄巢漢宮樹，
雌弄秦草芳。
寧同萬死碎綺翼，
不忍雲間兩分張。
此時阿嬌正嬌妒，
獨坐長門愁日暮。
但愿君恩顧妾深，
豈惜黃金買詞賦。
相如作賦得黃金，
丈夫好新多異心。
一朝將聘茂陵女，
文君因贈白頭吟。
東流不作西歸水，
落花辭條羞故林。
兔絲固無情，
隨風任傾倒。
誰使女蘿枝，
而來強縈抱。
兩草猶一心，
人心不如草。
莫卷龍須席，
從他生網絲。
且留琥珀枕，
或有夢來時。
覆水再收豈滿杯，
棄妾已去難重回。
古來得意不相負，
只今惟見青陵臺。


Bạch đầu ngâm

Cẩm thuỷ đông bắc lưu,
Ba đãng song uyên ương.
Hùng sào Hán cung thụ,
Thư lộng Tần thảo phương.
Ninh đồng vạn tử toái ỷ dực,
Bất nhẫn vân gian lưỡng phân trương.
Thử thì A Kiều chính kiều đố,
Độc toạ Trường Môn sầu nhật mộ.
Đãn nguyện quân ân cố thiếp thâm,
Khởi tích hoàng kim mãi từ phú.
Tương Như tác phú đắc hoàng kim,
Trượng phu hiếu tân đa dị tâm.
Nhất triêu tương sính Mậu Lăng nữ,
Văn Quân nhân tặng “Bạch đầu ngâm”.
Đông lưu bất tác tây quy thuỷ,
Lạc hoa từ điều tu cố lâm.
Thố ty* cố vô tình,
Tuỳ phong nhiệm khuynh đảo.
Thuỳ sử nữ la chi,
Nhi lai cưỡng oanh bão.
Lưỡng thảo do nhất tâm,
Nhân tâm bất như thảo.
Mạc quyển long tu tịch,
Tòng tha sinh võng ty.
Thả lưu hổ phách chẩm,
Hoặc hữu mộng lai thì.
Phúc thuỷ tái thu khởi mãn bôi,
Khí thiếp dĩ khứ nan trùng hồi.
Cổ lai đắc ý bất tương phụ,
Chỉ kim duy kiến Thanh Lăng đài.

Dịch nghĩa

Dòng nước như gấm trôi về đông bắc
Trên sóng chấp chới đôi uyên ương
Con trống đậu trên cây ở Hán cung
Con mái đùa trong cỏ thơm đất Tần
Thà cùng nhau chết vạn lần, nát lông cánh
Chứ không chịu chia lìa nhau trong mây
Khi A Kiều trong cơn ghen thủa ấy
Ngồi một mình buồn ngày tàn ở Trường Môn
Chỉ mong ơn vua thương tới nàng hơn
Há tiếc hoàng kim mua từ phú
Tương Như làm phú được hoàng kim
Trượng phu ưa mới sinh lòng khác
Một sớm muốn cưới cô gái Mậu Lăng
Văn Quân nhân tặng “Bạch đầu ngâm”
Nước đã về đông chẳng quay lại hướng tây
Hoa lìa cành thẹn với rừng cũ
Cỏ thố ty vốn vô tình
Theo gió mà ngả nghiêng
Ai xui khiến dây cỏ nữ la
Tìm tới quấn quýt không rời
Hai loài cỏ, chung một tấm lòng
Lòng người sao chẳng như cỏ ấy
Đừng cuốn chiếc chiếu long tu (râu rồng)
Mặc cho tơ nhện chăng đầy
Hãy để lại chiếc gối hổ phách
Biết đâu sẽ có lúc về trong giấc mơ
Nước đổ đi rồi, há thu lại đầy chén sao
Chàng khinh bạc bỏ thiếp đi, khó mà quay lại
Xưa nay khi đắc ý, không ruồng rẫy nhau
Giờ chỉ còn thấy đài Thanh Lăng mà thôi.

(Tư liệu: thivien.net)


Bản dịch: Ngâm Đầu Bạc

Sông Cẩm chảy xuôi về đông bắc
Uyên ương đầu sóng quyện đôi vần
Trống đậu trên cao sào cung Hán
Mái đùa hương thảo cỏ đất Tần.

Thà chết một lần tan lông cánh
Chẳng nguyện chia lìa giữa áng mây
Cơn ghen A Kiều bao thuở ấy
Trường Môn cô quạnh hết canh ngày.

Luyến tiếc quân vương thương tình cũ
Nào hay từ phú chẳng hoàng kim
Tương Như hoàng kim được từ phú
Say hoa ong bướm giữa kim tiền.

Mậu Lăng trót say người quên ngẫm
Văn Quân dâng tặng Bạch Đầu Ngâm
Nước đã xuôi đông, tây còn nhớ
Hoa lìa cành cũ, thẹn rừng thâm.

Tơ hồng dây đỏ vốn vô tình
Chẳng màn cơn gió thoảng lung linh
Ai khiến nữ la cùng bến đậu
Quấn quýt bên nhau tựa bóng hình.

Một tấm lòng chung, hai loài cỏ
Lòng người sao vẹn được thế đây?
Long tu chiếu chiếc mong đừng cuốn
Mặc cho tơ nhện phủ giăng đầy.

Hổ phách gối xưa nhờ lưu lại
Biết đâu giấc mộng sẽ quay đầu
Nước đổ vô tình sao lấy trọn
Chàng về nhưng thiếp chẳng còn đâu.

Xưa kia đắc ý đâu ruồng rẫy
Nay chỉ Thanh Lăng với cầm đài...

Lạc Mỹ Xuyên Thu


Chú thích:
*cỏ thố ty: hay còn được gọi là dây tơ hồng.
**Bài thơ là một bài phóng tác từ câu chuyện của Tương Như và Trác Văn Quân. Để biết thêm chi tiết, có thể xem lại chú thích ở bài Cầm Đài của Đỗ Phủ.​

 

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Cổ Ý
Tác Giả: Lý Bạch
***

古意

君為女蘿草，
妾作菟絲花。
輕條不自行，
為逐春風斜。
百丈託遠松，
纏綿成一家。
誰言會面易，
各在青山崖。
女蘿發馨香，
菟絲斷人腸。
枝枝相糾結，
葉葉競飄揚。
生子不知根，
因誰共芬芳。
中巢雙翡翠，
上宿紫鴛鴦。
若識二草心，
海潮易可量。

Cổ ý

Quân vi nữ la thảo,
Thiếp tác thố ti hoa.
Khinh điều bất tự hành,
Vị trục xuân phong tà.
Bách trượng thác viễn tùng,
Triền miên thành nhất gia.
Thuỳ ngôn hội diện dị,
Các tại thanh sơn nha (nhai).
Nữ la phát hinh hương,
Thố ty đoạn nhân trường.
Chi chi tương củ kết,
Diệp diệp cánh phiêu dương.
Sinh tử bất tri căn,
Nhân thuỳ cộng phân phương.
Trung sào song phỉ thuý,
Thượng túc tử uyên ương.
Nhược thức nhị thảo tâm,
Hải triều diệc khả lường.

Dịch nghĩa

Chàng là loài cỏ nữ la
Thiếp là loài hoa thố ti
Cành nhỏ nhắn không thể tự đi
Nghiêng ngả theo gió xuân
Gởi thân nơi cây tùng trăm trượng xa xôi
Lâu ngày thành chung một nhà
Ai bảo gặp nhau đã dễ
Mỗi bên ở một bên sườn núi xanh
Cỏ nữ la toả mùi thơm ngát
Hoa thố ti làm người ta đứt ruột
Cành cành kết lại với nhau chằng chịt
Lá lá phất phơ theo gió
Sinh con chẳng biết đến rễ
Nhờ ai mà cùng thơm
Bên trong là tổ phỉ thuý
Bên trên đôi uyên ương đậu
Ví như biết được tấm lòng của hai loài cỏ ấy
Thì có thể đo được nước triều ở biển.


Bản dịch: Ý Cũ

Tình chàng ví cỏ nữ la
Thố ti tựa thiếp, là hoa ái tình.

...

Cành nhỏ nghiêng nghiêng đà uốn lượn
Nương theo xuân thoảng gió vờn qua
Gửi thân tùng bách xa trăm trượng
Lâu ngày tái ngộ chung một nhà.

Ai bảo tương phùng đâu chuyện dễ
Núi xanh chia cắt cũng đôi sườn
Hương ngát nữ la mùi cỏ dại
Thố ti day dứt kẻ đoạn trường.

Cành cành kết chặt thuở ban sơ
Lá lá phiêu nhiên gió lững lờ
Sinh con chẳng biết đâu là rễ
Cùng nhau hương tỏa chẳng phai mờ.

Trong kia phỉ thúy xây cùng tổ
Trên này đôi đậu bóng uyên ương
Ví chăng biết được đôi tình cỏ
Mấy khi triều biển cũng đo lường.

Lạc Mỹ Xuyên Thu

​

 

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Lục Thủy Khúc
Tác giả: Lý Bạch

淥水曲
淥水明秋月，
南湖採白蘋。
荷花嬌欲語，
愁殺蕩舟人。
Lục Thuỷ khúc
Lục Thuỷ minh thu nguyệt,
Nam hồ thái bạch tần.
Hà hoa kiều dục ngữ,
Sầu sát đãng chu nhân.

Dịch nghĩa
Trong nước thu xanh biếc có ánh trăng sáng
Nam hồ hoa sen trắng toả sáng chói
Hoa đẹp dục người cất tiếng ca
Làm buồn lòng khách chơi thuyền.

Bản dịch: Khúc Lục Thủy

Nước trong xanh biếc trăng thu sáng
Nam hồ sen trắng tỏa hào quang
Yêu kiều hoa dục người cất tiếng
Thuyền khách chơi sông dạ bàng hoàng.

Lạc Mỹ Xuyên Thu​

 

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Tử Dạ Đông Ca
Tác giả: Lý Bạch
***

子夜冬歌

明朝驛使發，
一夜絮征袍。
素手抽鍼冷，
那堪把剪刀！
裁縫寄遠道，
幾日到臨洮？

Tử Dạ đông ca
Minh triêu dịch sứ phát,
Nhất dạ nhứ chinh bào.
Tố thủ trừu trâm lãnh,
Na kham bả tiễn đao.
Tài phùng ký viễn đạo,
Kỷ nhật đáo Lâm Thao.

Dịch nghĩa

Ngày mai sứ giả sẽ đi về miền chinh chiến
Nguyên đêm ngồi may chiếc áo trận
Bàn tay ngọc cầm kim khâu đã thấy lạnh
Không biết có cầm nổi cái kéo để cắt áo hay không
May cho xong để còn gởi ra miền xa xôi
Vài ngày nửa rồi sẽ có áo cho người Lâm Thao.


Bản dịch: Bài Hát Mùa Đông Của Nàng Tử Dạ

Chiến trường sứ giả ra đi
Trước đêm may áo thân kì trường sa
Kim khâu lạnh buốt tay ngà
Kéo dao có cắt áo ra chiến bào?
Gửi người biên ải cho mau
Sớm ngày đưa áo Lâm Thao nhận giùm.

Lạc Mỹ Xuyên Thu


Chú thích:
Bài thơ nói lên cái khổ của chiến tranh. Cuộc chiến đã dính liền với nếp sống thường ngày. Nói lên sư thiếu thốn cơ cực của kiếp sống cũng như hình ảnh phụ nữ Á Đông vẫn ngàn đời hy sinh nhịn ăn nhịn mặc để lo cho chồng cho con.​

 

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Tử Dạ Hạ Ca
Tác giả: Lý Bạch
***

子夜夏歌

鏡湖三百里，
菡萏發荷花。
五月西施采，
人看隘若耶。
回舟不待月，
歸去越王家。

Tử Dạ hạ ca

Kính hồ tam bách lý,
Hạm đạm phát hà hoa.
Ngũ nguyệt Tây Thi thái,
Nhân khán ải Nhược Da.
Hồi chu bất đãi nguyệt,
Quy khứ Việt vương gia.

Dịch nghĩa

Kính Hồ trải dài ba trăm dặm
Những cây sen nở hoa đầy
Tháng năm Tây Thi hái hoa
Người xem thấy ở trên con lạch hẹp Nhược Da
Chẳng buồn chờ trăng nữa, quay thuyền về
Trở lại cung điện của vua Việt.


Bản dịch: Bài Ca Mùa Hạ Của Nàng Tử Dạ

Trải dài trăm dặm Kính Hồ
Hoa sen rộ nở diễn phô khắp đầm
Tây Thi hái dịp tháng năm
Nhược Da như thoáng giai nhân ải kì
Quay thuyền bỏ nguyệt người đi
Về nơi cung cấm Việt trì quân vương.

Lạc Mỹ Xuyên Thu


Đôi nét:
Bài thơ nói đến thời thịnh trị của triều đại nhà Ðường và mượn Tây Thi để nói lên sắc đẹp diễm lệ khuynh quốc khuynh thành của Dương Quý Phi. Tác giả cảm thương cho những kiếp hồng nhan bạc phận cũng như cảm khái trước những giông tố sắp nổi lên.

Cuộc sống còn hồn nhiên của Tây Thi trước khi bị tuyển lựa để đem cống cho Ngô Phù sai, dùng nàng làm mỹ nhân kế để thực hiện giấc mông tranh bá đồ vương của Câu Tiễn. Chúng ta có thể hiểu vẻ đẹp của Tây Thi làm người người cảm thương. Nhưng người đẹp vẫn vô tình quay thuyền trở về nhà đâu biết được số kiếp hồng nhan ba chìm bảy nổi sắp sửa xảy tới cho mình.

Với chế độ phong kiến, đất đai nào mà chẳng phải của vua (mạc phi vương thổ). Việt vương gia quay trở về nhà mình (ở đất Việt). Nếu đã bị tuyển vào cung cấm rồi thì đi đâu xe ngựa rộn ràng làm sao mà có chuyện hái hoa sen, làm sao mà về sớm được, còn phải ở cạnh quân vương để mà xem hoa ngắm nguyệt.​

 

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Tử Dạ Thu Ca
Tác Giả: Lý Bạch
***

子夜秋歌

長安一片月，
萬戶擣衣聲。
秋風吹不盡，
總是玉關情。
何日平胡虜，
良人罷遠征？


Tử Dạ thu ca

Trường An nhất phiến nguyệt,
Vạn hộ đảo y thanh.
Thu phong xuy bất tận,
Tổng thị Ngọc quan tình.
Hà nhật bình Hồ lỗ,
Lương nhân bãi viễn chinh?

Dịch nghĩa

Mảnh trăng mọc trên đầu Trường An
Nơi nơi nghe tiếng đập áo
Gió mùa thu thổi không hết
Rốt cuộc cũng còn đâu đó cái nhớ nhung về người miền Ngọc Môn quan
Trời hỡi ngày nào dẹp xong rợ Hồ
Cho chồng tôi hết phải sống cuộc đời lính thú xa xôi.

Bản dịch: Bài Ca Mùa Thu Của Nàng Tử Dạ

Trường An trăng mọc trên đầu
Chày đêm đập áo vang đâu khắp trời
Gió thu nào thổi cho vơi
Đâu đây nỗi nhớ mong người Ngọc Môn*
Rợ Hồ dẹp loạn cho xong
Chàng thôi đời lính, em không đợi chồng.

Lạc Mỹ Xuyên Thu

Chú thích:

*Ngọc Môn: Là Ngọc Môn quan, giờ là Sa Châu, cách Trường An 3600 dặm.

Đôi nét:
Ðây là bài nổi tiếng nhất trong bốn bài Tử Dạ tứ thời ca, nói lên cảnh từ thanh bình thịnh trị (2 câu đầu) chuyển sang cảnh chiến tranh (2 câu kế). Hai câu chót nói lên tình cảm của người đương thời, còn tràn đầy hy vọng chiến tranh sẽ sớm chấm dứt. Bút pháp đơn giản nhưng khéo diễn đạt tâm tình cũng như nếp sống của thời đó.

Tử Dạ là tên một người con gái đời Tấn, làm những bài ca rất bi ai.​

 

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Tử Dạ Xuân Ca
Tác giả: Lý Bạch
***

子夜春歌

秦地羅敷女，
採桑綠水邊。
素手青條上，
紅妝白日鮮。
蠶饑妾欲去，
五馬莫留連。

Tử Dạ xuân ca

Tần địa La Phu* nữ,
Thái tang lục thuỷ biên.
Tố thủ thanh điều thượng,
Hồng trang bạch nhật tiên.
Tàm cơ thiếp dục khứ,
Ngũ mã** mạc lưu liên.

Dịch nghĩa

Người con gái La Phu đất Tần
Hái dâu bên dòng nước xanh
Bàn tay trắng ngần vịn vào nhành cây xanh
Ánh nắng mặt trời chiếu trên bộ đồ đỏ mới tinh
Tằm đói rồi thiếp phải chạy về nhà
Xin ngài (người đi xe năm ngựa kéo) đừng ở lại lâu.


Bản dịch: Bài Ca Mùa Xuân Của Nàng Tử Dạ

Đất Tần con gái La Phu
Dòng xanh nước thẳm hái dâu bên đàn
Tay ngà vin nhánh cây nang
Hồng y má thắm chói chang ánh trời
Chăm tằm thiếp phải về thôi
Chàng trên xe ngựa đừng ngồi lại lâu.

Lạc Mỹ Xuyên Thu

Chú thích:
*Tên người con gái hái dâu trong khúc nhạc phủ "Mạch thượng tang".

**Quan thái thú đời Hán khi đi tuần dùng xe năm ngựa kéo. Ngũ mã cũng là tiếng mỹ xưng đối với quan thái thú.
Đôi nét:
Bài thơ nói lên đời thái bình thịnh trị khi mà người dân quê được sống đời hái dâu nuôi tằm. Hai câu kết ý nhị nhẹ nhàng. Khách đa tình thấy ngất ngây trước vẻ đẹp chất phác, mơn mởn (khoẻ mạnh), tự nhiên. Thiếu nữ nửa mời mọc, nửa chối từ một cách khéo léo. Thôi thiếp phải về nhà nuôi tằm kẻo chúng đói (ngài có muốn theo không?). Mà thôi ngài là khách hào hoa, phú quí chẳng nên dây dưa ở đây mà làm gì. Thiếp thân phận thấp hèn chẳng qua chỉ là bông hoa bên đường. Nếu ngài không thật tình thì chỉ làm thiếp khổ vì vấn vương mà thôi.​

 

[Lạc Mỹ Xuyên Thu]

Thu phố Ca Kỳ 1
Tác giả: Lý bạch
***

秋浦歌其一

秋浦長似秋，
蕭條使人愁。
客愁不可度，
行上東大樓。
正西望長安，
下見江水流。
寄言向江水，
汝意憶儂不。
遙傳一掬淚，
為我達揚州。

Thu phố ca kỳ 01

Thu Phố trường tự thu
Tiêu điều sử nhân sầu
Khách sầu bất khả độ
Hành thượng Đông Thiên lâu
Chính tây vọng Trường An
Hạ kiến giang thuỷ lưu
Ký ngôn hướng giang thuỷ
Nhữ ức hoài nùng bất
Dao phụ nhất cúc lệ
Vị ngã đạt Dương Châu.

Bản dịch: Bài ca Thu Phố kỳ 01

Phố Thu dài tựa mùa thu
Hoang sơ tĩnh lặng âu sầu cố nhân
Khách buồn chẳng đếm phân vân
Đông Thiên lầu các bao lần ngóng sang
Phương tây vọng hướng Trường An
Trông theo dòng nước tràn lan nỗi lòng
Gửi lời theo nước trôi sông
Chảy xuôi chân ý đưa dòng phương đông
Lệ đào thấm giọt sương trong
Dương Châu ngàn dặm ngóng trông đợi chờ.

Lạc Mỹ Xuyên Thu


Chú thích:

Thu Phố: ở huyện Thanh Dương, tỉnh An Huy.

(Năm 754)​